Apelacja karna (postępowanie)

Od wyroku sądu I instancji w sprawie karnej stronom (a w przypadku wyroku warunkowo umarzającemu również pokrzywdzonemu) służy apelacja. Apelacja karna winna zostać wniesiona w terminie 14 dni od daty doręczenia uprawnionemu wyroku wraz z uzasadnieniem lub do czasu upływu terminu na złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 445 Kodeksu postępowania karnego).

Apelację składa się do sądu II instancji, jednakże za pośrednictwem sądu, który wydał skarżony wyrok. De facto brak oznaczenia sądu II instancji w apelacji nie wpływa na nadanie jej biegu. Co do zasady apelacja karna sporządzona samodzielnie przez stronę może ograniczyć się jedynie do wskazania skarżonego rozstrzygnięcia oraz podania czego strona się domaga. Warto jednak, aby apelacja zawierała również sformalizowane zarzuty oraz stosowne uzasadnienie.

Podkreślić należy jednak, że apelacja karna od wyroku sądu okręgowego objęta jest stosownie do art. 446 § 1 k.p.k. przymusem adwokackim. Oznacza to, że apelacja powinna zostać nie tylko przez adwokata podpisana, ale również i sporządzona. W przypadku złożenia apelacji przez stronę samodzielnie sąd wezwie ją do uzupełnienia braku formalnego (czyli sporządzenia i podpisania apelacji przez adwokata) w zakreślonym terminie, a wobec jego nieuzupełnienia – odmówi przyjęcia apelacji.

Co istotne, a z czego oskarżeni często nie zdają sobie sprawy – apelacja karna wniesiona przez oskarżonego nie może skutkować zmianą wyroku na jego niekorzyść, nawet gdyby w ocenie sądu odwoławczego było to uzasadnione. Taka sytuacja może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy złożona została także (lub jedynie) apelacja oskarżyciela. Nie warto zatem rezygnować z możliwości odwołania się od wyroku, który w ocenie oskarżonego jest nieprawidłowy.

W apelacji należy wskazać zakres zaskarżenia wyroku sądu I instancji. Wyrok skarżony może być w całości (co do winy) lub w części (co do kary, środków karnych i kompensacyjnych, przepadku itd.). W praktyce, o ile nie jest skarżony cały wyrok – zasadne jest wskazanie konkretnych punktów wyroku, których sanacji domaga się apelujący.

Stosownie do przepisów rozdziału 48 k.p.k. wyróżnić można względne i bezwzględne przyczyny odwoławcze. Bezwzględne przyczyny odwoławcze to naruszenia prawa opisane w art. 439 k.p.k., które rozpoznawane są przez sąd z urzędu (niezależnie od zakresu apelacji), a ich wystąpienie skutkuje uchyleniem wyroku sądu I instancji. Fakt, że naruszenia te sąd winien rozpoznać z urzędu, nie oznacza jeszcze, że apelacja karna nie powinna wskazywać tego typu naruszeń.

W praktyce tak drastyczne naruszenia przepisów występują rzadko i najczęściej dotyczą wadliwego ustalenia składu orzekających sędziów, wewnętrznej sprzeczności orzeczenia, czy też braku podpisu wszystkich sędziów pod wyrokiem. Często jednak zdarza się tak, że naruszenia prawa wskazane w apelacji jako przyczyny, o których mowa w art. 439 k.p.k. uwzględniane są przez sąd odwoławczy jako zwykłe naruszenie przepisów i skutkują korzystną modyfikacją wyroku.

Względne przyczyny odwoławcze wskazane są natomiast w art. 438 k.p.k. i zachodzi między nimi określona relacja i hierarchia. Najczęściej występujące w praktyce naruszenia to obraza przepisów postępowania (czyli głównie przepisów k.p.k.) oraz błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia – przy czym błąd w ustaleniach faktycznych zazwyczaj powstaje w następstwie obrazy przepisów postępowania.

W obu przypadkach konieczne jest wykazanie choć potencjalnego wpływu naruszenia na treść zapadłego wyroku (przykładowo, gdyby sąd błędnie nie dał wiary dokumentom szpitalnym, z których wynika że oskarżony w chwili popełnienia czynu leżał w szpitalu, to nie przypisałby mu sprawstwa czynu w zupełnie innym miejscu).

Kolejny, prawie równie często występujący zarzut stanowi obraza przepisów prawa materialnego (zazwyczaj przepisów Kodeksu karnego). Nie jest konieczne wykazanie wpływu obrazy prawa materialnego na treść wyroku, bowiem ustawodawca zakłada, że każde naruszenie przepisów materialnych skutkuje nieprawidłowością. Zarzut ten nie może być łączony z błędem w ustaleniach oraz obrazą przepisów postępowania, bowiem dotyczy bezpośrednio wadliwego zastosowania prawa materialnego.

Przykładowo, jeżeli oskarżony X zostanie skazany za kradzież rzeczy, której jest współwłaścicielem to możliwe są dwa zupełnie odmienne schematy naruszenia prawa. Po pierwsze sąd może wadliwe uznać, że X nie jest współwłaścicielem – w takiej sytuacji dochodzi do obrazy przepisów postępowania i błędu w ustaleniach (przyjmując założenie, że X nie jest współwłaścicielem istotnie jego zachowanie stanowiłoby czyn zabroniony).

Po drugie, możliwa jest sytuacja, w której sąd prawidłowo ustali stan faktyczny (uzna, że X jest współwłaścicielem), lecz wadliwe zastosuje prawo materialne i skaże X za czyn z art. 278 § 1 k.k. W takiej sytuacji dochodzi do obrazy prawa materialnego, bowiem rzecz jako współwłasność X nie stanowi cudzej rzeczy w rozumieniu art. 278 § 1 k.k., zatem X nie popełnia przestępstwa.

Ostatni typ wśród względnych przyczyn odwoławczych stanowi rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania labo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka. Zarzut ten może występować niezależnie od pozostałych zarzutów (choć w przypadku kwestionowania winy podnoszony powinien być jedynie z ostrożności procesowej). Podkreślić należy, że rażąca niewspółmierność powinna być dostrzegalna gołym okiem (nie chodzi więc o sytuację, kiedy orzeczono np. karę w wymiarze 7 miesięcy zamiast 5).

Apelacja karna powinna zawierać także żądanie określonego rozstrzygnięcia. Najczęściej jest to zmiana wyroku lub jego uchylenie (jeżeli w I instancji zapadł wyrok uniewinniający sąd odwoławczy uwzględniając apelację może wyrok jedynie uchylić). W przypadku powoływania się na bezwzględne przyczyny odwoławcze warto wyartykułować żądanie uchylenia wyroku na posiedzeniu (zamiast na rozprawie). W określonych przypadkach strona powinna żądać także zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu.

Uzasadnienie apelacji oprócz zwięzłego przedstawienia stanu faktycznego sprawy powinno korespondować ze wszystkimi przedstawionymi zarzutami oraz oczekiwanym rozstrzygnięciem. Powinno odnosić się bezpośrednio do kwestii merytorycznych sprawy, a nie powielać jedynie stanowisko wyrażane przez stronę w toku postępowania przed sądem I instancji.

Apelacja karna winna być złożona wraz ze stosowną liczbą odpisów, po jednym dla każdej przeciwnej strony. Zarówno apelacja, jak i jej odpisy powinny zostać podpisane przez osobę, która ją składa. Strona przeciwna ma prawo do złożenia odpowiedzi na apelację karną, w której odniesie się do twierdzeń apelującego. Niewątpliwie forma pisemna umożliwia stronie bardziej uporządkowane przedstawienie swoich racji, niż w przypadku wypowiedzi podczas rozprawy odwoławczej.

Apelacja karna, za wyjątkiem wystąpienia tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych, zostaje zawsze rozpoznana na rozprawie, w której uczestniczyć mogą strony. Przewodniczący sądu po zreferowaniu stanu sprawy (w tym złożonych apelacji i odpowiedzi na nie) udzieli kolejno głosu stronom. Wyrok karnego sądu odwoławczego zapada najczęściej tego samego dnia.

Od wyroku sądu odwoławczego apelacja już nie przysługuje, jednakże w przypadku wyroku kończącego postępowania (zmieniającego wyrok lub oddalającego apelację) w określonych konfiguracjach możliwe jest złożenie kasacji do Sądu Najwyższego.