Nie każdy rozpad małżeństwa prowadzi do rozwodu. Dla części osób lepsze rozwiązanie stanowić może separacja. Sprawy o separację należą do właściwości sądów okręgowych. Separacja co do zasady wywołuje takie skutki jak rozwód (m. in. brak majątku wspólnego), z tym że nie jest możliwe zawarcie nowego małżeństwa. Jednocześnie jeżeli stosunki między małżonkami się poprawią sąd na ich zgodne żądanie znosi separację.
Separacja może zostać orzeczona na zgodny wniosek małżonków – w takiej sytuacji dzieje się to w postępowaniu nieprocesowym (po rozpoznaniu sprawy na rozprawie), a orzeczenie nie zawiera rozstrzygnięcia o winie. Należy mieć na uwadze, że zmiana zdania i wycofanie zgody nie skutkuje przekształceniem postępowania, lecz jego umorzeniem.
Przy braku wspólnego wniosku sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu procesowym. W takiej też sytuacji sąd zazwyczaj orzeknie o winie jednego lub obu małżonków, przy czym rozstrzygnięcie to przesądza o winie w przypadku późniejszego orzeczenia rozwodu (jeżeli w międzyczasie separacja nie zostanie zniesiona).